Cây trầu không, còn được gọi là trầu, thược tương, mô-lu (tại Campuchia), và hruè êhang (ở Buôn Mê Thuột), là cây thuốc nam có tên khoa học là Piper betle L. (có thể thấy trong một số tài liệu là Piper siriboa L.) và thuộc họ Hồ tiêu (Piperaceae).
Xem thêm: Cây Rau Ngót: Từ Món Ngon Đến Vị Thuốc Thiên Nhiên Giúp Chăm Sóc Sức Khỏe
A. Sơ lược cây trầu không
Trầu không là một loại cây leo, có thân nhẵn.
- Lá: Lá mọc so le với cuống có bẹ, dài từ 1,5-3,5cm. Phiến lá có hình trái xoan, chiều dài từ 10-13cm và rộng từ 4,5-9cm. Phần cuống lá thường có hình tim (đối với những lá ở gốc), đầu lá nhọn. Khi soi lên ánh sáng, lá sẽ thấy rất nhiều điểm nhỏ chứa tinh dầu.
- Hoa: Hoa mọc thành bông ở gốc cây.
- Quả: Quả của cây trầu không là quả mọng và không có vòi sót lại.
B. Phân bố, thu hái và chế biến
Cây trầu không được trồng rộng rãi ở khắp nơi tại Việt Nam chủ yếu để lấy lá ăn trầu. Ngoài ra, cây cũng được trồng tại nhiều nước khác ở châu Á và vùng nhiệt đới như Malaysia, Indonesia và Philippines. Khi làm thuốc, người ta thường hái lá trầu không giống như khi dùng để ăn trầu.
C. Tác dụng dược lý
Mặc dù chưa có nhiều tài liệu nghiên cứu sâu về tác dụng của cây trầu không, nhưng một số nghiên cứu đã chỉ ra:
- Năm 1956, Bộ môn Ký sinh Trường Đại học Y Dược Hà Nội đã nghiên cứu và phát hiện ra rằng lá trầu không có tác dụng kháng sinh mạnh đối với các loại vi khuẩn như tụ cầu khuẩn, Bacillus subtilis và trực khuẩn coli (theo Y học tạp chí số 4, tháng 11/1956).
- Năm 1961, Phòng Đông y thực nghiệm thuộc Viện Vi trùng học cũng đã xác định tính chất kháng sinh bay hơi của lá trầu không.
- Một số bệnh viện tại Việt Nam đã sử dụng cao nước từ lá trầu không để điều trị bệnh viêm cận răng (paradentose) với kết quả khả quan.
D. Công dụng và liều dùng
Ngoài việc được sử dụng để ăn trầu (kết hợp với vôi, cau và vỏ cây), lá trầu không còn được sử dụng rộng rãi trong dân gian với nhiều công dụng:
- Chữa vết loét và mẩn ngứa: Người dân thường giã nhỏ lá trầu không, cho thêm nước sôi vào rồi dùng để rửa các vết loét, mẩn ngứa hoặc viêm mạch hạch huyết.
- Chữa viêm kết mạc: Nước pha từ lá trầu không còn được dùng làm thuốc nhỏ mắt để chữa viêm kết mạc.
- Chữa bệnh chàm ở trẻ em: Có thể dùng nước từ lá trầu không để rửa mặt cho trẻ em bị chàm.
- Chữa ho và hen suyễn: Một số nơi còn giã lá trầu không đắp lên ngực để chữa ho hoặc hen suyễn. Ngoài ra, cũng có thể đắp lên vú để ngăn sữa tiết ra.
Đơn thuốc từ lá trầu không
Dưới đây là công thức đơn giản sử dụng lá trầu không để chữa các vết lở loét, mụn nhọt hoặc chàm cho trẻ em mới đẻ (theo Đỗ Tất Lợi):
- Nguyên liệu: 2 hoặc 3 lá trầu không tươi.
- Cách thực hiện:
- Cắt nhỏ lá trầu không cho vào một cốc con.
- Đổ nước sôi vào sao cho ngập hết lá.
- Đợi khoảng 10-15 phút cho chất thuốc trong lá thôi ra nước.
- Sử dụng nước này để rửa các vết loét, vết chàm hoặc mụn nhọt.
Lặp lại quy trình này 2-3 lần mỗi ngày. Nếu vết loét vẫn còn nước vàng rỉ ra thì có thể dùng giấy bản đốt lấy tro mà đắp vào đó để giúp nhanh chóng khỏi bệnh. Nếu vết loét quá lớn, có thể tăng số lượng lá sử dụng. Ngoài ra, bạn cũng có thể đun sôi lá trầu không với nước để tạo thành dung dịch ấm mà sử dụng.
Cây trầu không không chỉ là một nguyên liệu quan trọng trong văn hóa ẩm thực mà còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe nếu được sử dụng đúng cách trong y học cổ truyền. Góc Thực Dưỡng cảm ơn bạn đã đọc hết bài viết. Xin chúc cho bạn và gia đình thật nhiều sức khỏe và an vui trong cuộc sống!
