Cây cà chua, còn được gọi là cà dầm hoặc tomate (theo tiếng Pháp), là cây thuốc nam có tên khoa học Lycopersicum esculentum Mill. (trước đây là Lycopersicum esculentum var. cerasiforme Alf.) và thuộc họ Cà (Solanaceae).
Xem thêm: Cây Tỏi Đỏ – Thần Dược Kháng Sinh Tự Nhiên Và Những Lợi Ích Bất Ngờ
A. Sơ lược cây cà chua
Cà chua là loại cây thảo, sống theo mùa, có đặc điểm như sau:
- Thân: Thân cây tròn, phân cành nhiều và có thể cao từ 0,30 đến 1,40 mét, đôi khi có thể dài tới 5 mét nhưng thường bò ở phần dưới và đứng thẳng ở phần trên.
- Lá: Lá có cuống dài với phiến lá xẻ lông chim. Số lượng thùy của lá không ổn định và thường có răng cưa. Lá dài từ 10 đến 50cm và rộng từ 8 đến 45cm.
- Hoa: Hoa mọc thành những xim thưa ở nách lá, cuống hoa phủ lông cứng. Đài hoa có từ 3 đến 6 thùy hình mũi mác, không dài hơn đài hoa, mặt đài phủ lông. Nhị hoa thường có từ 5 đến 6, bao phấn dính thành một ống bao quanh nhụy, thuôn dần ở đỉnh và mở bằng những kẽ nứt dọc ngắn.
- Quả: Quả cà chua là quả mọng có 3 ô, chứa nhiều hạt dẹt hình thận. Do quá trình trồng trọt lâu dài, cây cà chua đã có nhiều biến đổi về hình thái như số lượng thùy của đài, tràng và bộ nhị.
- Mùa hoa quả: Cây ra hoa và kết quả chủ yếu vào mùa đông và mùa xuân.
B. Phân bố, thu hái và chế biến
Cà chua có nguồn gốc từ châu Mỹ nhưng hiện nay đã được trồng rộng rãi trên toàn thế giới để làm thức ăn. Sản lượng cà chua toàn cầu đạt khoảng 20 triệu tấn mỗi năm. Ngoài giống cà chua thông thường, một số nơi còn trồng loại nhỏ hình cầu gọi là cà kiu (Lycopersicum esculentum var. cerasiforme Alf.), vốn mọc hoang ở Peru và Texas. Người ta chủ yếu trồng cà chua để lấy quả ăn. Ngoài ra, lá cũng được sử dụng làm thuốc và là nguyên liệu để chiết xuất tomatin.
C. Thành phần dinh dưỡng
Cà chua chứa nhiều thành phần dinh dưỡng quan trọng:
- Lá: Chứa nhiều glycoalkaloid, trong đó tomatin chiếm phần lớn.
- Quả: Chứa các axit hữu cơ như axit tartaric, citric, succinic và malic. Về giá trị dinh dưỡng, quả cà chua chứa khoảng 77% nước, 0,6% protein, 4% glucid (bao gồm saccharose và pectin), 0,7% cellulose và 0,4% tro.
- Muối khoáng: Quả cà chua cung cấp các khoáng chất như canxi (11,4mg%), photpho (24,7mg%), sắt (1,3mg%) cùng với các vitamin như caroten (1,9mg%), vitamin B1 (0,06mg%), vitamin B2 (0,04mg%), vitamin PP (0,5mg%) và vitamin C (38mg%). Một số nghiên cứu còn phát hiện ra vitamin P và K trong quả cà chua.
- Hạt: Hạt chứa khoảng 25% loại dầu béo có thể ăn được sau khi tinh chế. Dầu hạt cà chua khô cũng có thể được sử dụng làm thức ăn cho gia súc.
D. Công dụng và liều dùng
Mặc dù giá trị dinh dưỡng của quả cà chua không cao nhưng nó được sử dụng rộng rãi trên toàn thế giới dưới nhiều hình thức khác nhau:
- Dùng làm thực phẩm: Có thể ăn tươi hoặc nấu chín; nước ép cà chua là một loại nước giải khát phổ biến ở nhiều quốc gia. Cà chua cũng thường được dùng để làm tương, nước sốt hoặc nấu canh.
- Chữa bệnh: Một số người sử dụng quả để làm thuốc nhuận tràng hoặc chữa sốt và lao phổi. Tại Tây Ban Nha, người ta thường kết hợp quả cà chua với ớt để điều trị bệnh hoặc nấu với dầu cho đến khi bốc hết hơi nước rồi dùng dưới dạng thuốc mỡ để bôi lên các vùng mụn nhọt hay lở loét.
- Sử dụng lá non: Lá non cũng được sử dụng trong dân gian để đắp lên mụn nhọt hoặc vùng viêm tấy:
- Cách thực hiện: Rửa sạch lá non rồi giã nát cùng với vài hạt muối. Đắp hỗn hợp này lên vùng bị ảnh hưởng và băng lại. Ngày thực hiện từ một đến hai lần cho đến khi khỏi.
- Chiết xuất tomatin: Lá khô của cây cà chua hiện đang được sử dụng để chiết xuất tomatin – một chất có tác dụng kháng khuẩn và chống nấm cũng như bảo vệ cây trồng khỏi một số sâu bệnh hại.
Cây cà chua không chỉ là một thực phẩm bổ dưỡng mà còn mang lại nhiều lợi ích sức khỏe, được ứng dụng rộng rãi trong y học cổ truyền. Góc Thực Dưỡng cảm ơn bạn đã đọc hết bài viết. Xin chúc cho bạn và gia đình thật nhiều sức khỏe và an vui trong cuộc sống!
